Een gastblog dit keer. Mijn dochter Caroline – literatuurwetenschapper en letterkundige met een liefde voor taal – laat in heldere bewoordingen haar licht op de Tsjechische literatuur schijnen. Erg interessant!
” Helaas….mijn vakantie zit er alweer op. Maar het waren dan
ook een heerlijke drie weken, waarin ik vooral ook gelezen heb. Dit heb ik gedaan in het dorpje Náchod, Tsjechië, (voornamelijk) in de tuin van het huisje dat mijn ouders daar hebben. Ik kom er nu al tien jaar, maar bedacht me pas deze vakantie hoe weinig ik eigenlijk weet over de Tsjechische literatuur. Natuurlijk weet ik wie Franz Kafka is en ik ben recentelijk begonnen in Hartslag van Moskou van Jiri Weil, maar dan houdt het dan ook echt op. Reden genoeg om me er eens in te verdiepen en over te schrijven natuurlijk. Lees mee in onze literaire reisgids van Tsjechië.
De Tsjechische literatuur is nog relatief jong. Door de katholieke censuur en de overheersing van de Duitse taal, verschenen er tot 1700 weinig boeken in de Tsjechische taal. Veel schrijvers bedienden zich van het Duits. Aan het eind van de achttiende eeuw kwam de Tsjechische taal weer in zwang door het nationalisme, dat op het dat moment in heel Europa op kwam. Pas toen ontwikkelde men een Tsjechische grammatica en verschenen er Tsjechische woordenboeken.
De Tsjechische cultuur en literatuur zijn sterk beïnvloed door de pre-romantiek, de romantiek en het realisme. Dit is terug te zien in de vele folkloristische werken, bijvoorbeeld van de eerste vrouwelijke Tsjechische auteur, Bozena Nemcova (1820-1862). Haar belangrijkste uitgave, Grootmoeder (in 2014 uit het Tsjechisch vertaald door Kees Mercks), vertelt over een grootmoeder die bij het gezin van haar dochter op het landgoed gaat wonen en schetst het dagelijkse leven in en rondom dit landgoed. Het wordt ook wel gezien als een encyclopedie van het Tsjechisch dorp en is nog altijd erg populair. Erg bijzonder dus om te lezen voordat je naar Tsjechië op vakantie gaat.
Vanaf de Tweede Wereldoorlog was het afgelopen met de bloei van literaire werken. Door het communistisch systeem ontstond er vanaf 1948 een samenleving vol onderdrukking, censuur en sancties tegen al te opstandige auteurs. In de jaren zestig was er een korte opleving van de vrije literatuur en auteurs als Vaclav Havel, Milan Kundera (zie ook hieronder) en Ivan Klíma publiceerden romans die het systeem tartten, door openlijk te schrijven over waar ze het niet mee eens waren. Met het einde van de Praagse lente in 1968 was deze korte, open periode echter voorbij. De Tsjechische, autonome literatuur werd vanaf toen in het geheim in het buitenland gedrukt en in eigen land in zelfgemaakte boekjes (samizdat-uitgaven) verspreid. Alleen officieel door de regering goedgekeurde boeken mochten in de winkels liggen, maar deze worden over het algemeen als minder goed beschouwd, door het keurslijf waar ze zich naar vormden. Pas toen in 1989 de muur viel en het communisme instortte, kwam er een einde aan de hachelijke situatie waarin de Tsjechische literatuur zich bevond. Al eerder genoemde auteur Vaclav Havel werd president (tot 2003) en boeken mochten voortaan vrij verschijnen. Enkele voorbeelden hiervan noem ik onderaan.
(Bron: Tsjechië.nl)
Franz Kafka (1883-1924)
Kafka is meer dan alleen een schrijver; zijn naam is zelfs
een bijvoeglijk naamwoord geworden: kafkaësk, wat symbool staat voor de geheimzinnige, complexe, onlogische en onheilspellende sfeer die in veel van zijn boeken te vinden is. Hij gaf af tegen de rechtsstaat en de bureaucratie en deed dat op een vervreemdende, bijna angstige manier. In al zijn boeken speelt daarnaast de slechte relatie met zijn vader een belangrijke rol. Kafka is geboren in Praag, maar is opgevoed door joodse, duitstalige ouders. Hij stierf een jonge dood aan tuberculose.
Kafka behoorde tot de Prager Kreis, een groepje auteurs uit Praag uit het begin van de twintigste eeuw dat alleen in het Duits schreef. Andere ‘kreizenaars’ waren onder andere Felix Weltsch en Oskar Baum.
Zijn bekendste romans zijn:
Het proces (1925). Ook verfilmd en zelfs in zijn geheel op youtube te bekijken. Deze iconische roman vertelt over Josef K., die op absurde wijze van iets beschuldigd wordt (hij komt er nooit achter waarvan) en niet kan ontkomen aan de macht van de rechtsstaat. Natuurlijk gemakkelijk in het Nederlands verkrijgbaar en wel van Athenaeum, ook in e-book.
De gedaanteverwisseling (1915). Als verkoper Gregor Samsa ‘s ochtends wakker wordt, komt hij erachter dat hij ‘s nachts in een grote kever is veranderd. Hij probeert erachter te komen waar hij dit aan te danken heeft. In Nederland is dit boek ook uitgegeven doorAtheneaum.
Jiří Weil (1900-1959)
Weil groeide op in Praag bij Joods-Orthodoxe ouders. Na een studie Slavische literatuur en filologie wordt hij in 1921 lid en leider van de Jonge Communisten. In 1933 verhuist hij naar Moskou. Als Weil in verband wordt gebracht met de moord op de Sergei Kirov (Stalins protégé) ontvlucht hij Rusland en keert hij terug naar Praag. Het is dan dat hij begint met schrijven. Als Jood in deze tijd heeft hij het echter zwaar en in 1942 wordt hij opgeroepen zich te melden voor een transport naar een concentratiekamp. Het lukt hem echter zijn zelfmoord in scène te zetten en op deze manier aan de gruwel te ontsnappen. Weil schreef maar liefst 16 boeken.
Zijn bekendste romans zijn:
De hartslag van Moskou (1937): vertelt over het Moskou van 1934 en het begin van de Stalinistische dictatuur. Recentelijk opnieuw uitgegeven door uitgeverij Cossee.
Mendelssohn op het dak (1960). Speelt zich af in Praag en draait om het standbeeld van de Joodse Mendelssohn, dat in opdracht van Heydrich verwijderd moet worden. Het gaat echter helemaal fout. Weetje: Philip Roth is groot fan van deze roman. Leuk om te lezen voor je citytrip naar Praag. Dit boek is eveneens recentelijk opnieuw uitgegeven door uitgeverij Cossee.
Andere grote auteurs zijn:
Josef Škvorecký (1924-2012). Toevallig geboren in Náchod, maar in 1968 met zijn vrouw naar Canada gevlucht om vanaf daar verboden Tsjechisch-Slowaakse werken uit te geven. Zijn bekendste boek is De zevenarmige kandelaar (1964), waarin een jongen portretten schetst van Joodse bewoners uit zijn dorp ten tijde van WOII.
Milan Kundera (1929 -). Bij het grote publiek bekend door De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (1984), dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de Praagse Lente. Kundera is nu 87 maar schrijft nog vrolijk door. In 2014 verscheen zijn laatste roman, Het feest der onbeduidendheid, over drie goede vrienden en het belang van humor.
Hedendaagse auteurs
De hedendaagse Tsjechische literatuur bevindt zich op een soort tweesprong: enerzijds wil ze zich losmaken van het communistische verleden door nieuwe thema’s aan te dragen, anderzijds speelt deze tijd toch nog een grote rol in de boeken die nu verschijnen.
Een van de bekendste hedendaagse auteurs is waarschijnlijk Miloš Urban (1967-) met zijn gotische literatuur (De zeven kerken, De kleine dood). Zijn laatste boek, De schaduw van de kathedraal, verscheen in 2014 en gaat over een moord op de Praagse burcht. Een zogenaamde literaire thriller, die in het bijzonder interessant is om te lezen na een bezoekje aan Praag.
Een andere ‘jonge’ schrijver is bijvoorbeeld Jachym Topol (1962). Zijn boeken worden met regelmaat in het Nederlands vertaald, meest recent Nachtwerk (2013). Deze roman speelt ten tijde van de Russische invasie en draait om de band tussen twee broers, in een samenleving die steeds gevaarlijker wordt.” .
Dit artikel is afkomstig van Leestweeps, Caroline is medeorganisator van de enige leesclub in Nederland die haar boeken via Twitter bespreekt. Volg @leestweeps en bekijk www.twitterleesclub.nl